بهترین مورد انفاق
درسی از صفحه چهل و ششم قرآن کریم
انفاق نیک است ولی اگر محل واقعی خودش را پیدا کند نیکوتر است .
چه بسیار فقرائی که نیاز شدید مالی دارند؛ ولی به خاطر عزتنفس و مناعت طبعی که دارند، دست سوی دیگران دراز نمیکنند.
اینجاست که شایسته است انسان در دستگیری از فقراء، چنین افرادی را در اولویت قرار دهد و با رفتاری کریمانه حرمت و آبروی آنان را حفظ کند.
خداوند در قرآن کریم ویژگیهای چنین فقرائی را برای ما بیان میفرماید:
لِلْفُقَراءِ الَّذینَ أُحْصِرُوا فی سَبیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطیعُونَ ضَرْباً فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً(۱)
(انفاقِ شما، مخصوصاً باید) براى نیازمندانى باشد که درراه خدا، در تنگنا قرارگرفتهاند و نمى توانند مسافرتى کنند (و سرمایه اى به دست آورند) و از شدّت خویشتن دارى، افراد ناآگاه آنها را بى نیاز مى پندارند؛ امّا آنها را از چهره هایشان مى شناسى و هرگز با اصرار چیزى از مردم نمى خواهند.
شأن نزول این آیه:
از امام باقر علیه السّلام نقلشده است که فرمودند:
«نزلت الایة فی أصحاب الصفة»(۲). این آیه درباره اصحاب «صفّه» نازلشده است
اصحاب صفه در حدود چهارصد نفر از مسلمانان مکه و اطراف مدینه بودند که نه خانه اى در مدینه داشتند و نه خویشاوندانى که به منزل آنها بروند. از این جهت در مسجد پیامبر مسکن گزیده بودند و آمادگى خود را براى شرکت در میدانهای جهاد اعلام داشته بودند. (۳)
بهترین مورد انفاق
در این آیه بهترین مواردى که انفاق در آنجا باید صورت گیرد، بیانشده است، و آنکسانی هستند که داراى صفات سهگانهای باشند:
1. کسانى باشد که درراه خدا، محصورشدهاند و نمى توانند سفرى برای کسب درآمد بکنند.
2. کسانى که افراد نادان و بى اطلاع آنها را از شدت عفاف و عزتنفس، غنى مى پندارند؛ بهطوریکه فقر آنان فقط از چهرههایشان شناخته میشود.
3. آنها چنان بزرگوارند که هرگز چیزى را با اصرار از مردم نمى خواهند.
نکات:
در تفسیر «أُحْصِرُوا فی سَبیلِ اللَّهِ»، برخی گفتهاند مراد کسانى هستند که به خاطر اشتغال به مسئله جهاد درراه خدا و نبرد با دشمن و یادگیرى فنون جنگى از تلاش براى معاش و تأمین هزینه زندگى بازماندهاند و نمیتوانند برای به دست آوردن سرمایه اى سفر کنند.(۴) و برخی گفتهاند مراد فقرایى هستند که درراه خدا از اشتغال به تجارت و کسب معاش در اثر خوف از دشمن یا مرض یا فقر یا توجه به عبادت از به دست آوردن سرمایه بازمانده و ممنوع شده اند.(۵)
همچنین در اینکه آیا مراد از این افراد فقرائی هستند که اصلاً درخواست و اظهار نیاز نمی کنند یا اینکه اگر درخواست هم بکنند بر درخواست خود اصرار نمیکنند، بحثی وجود دارد که در جای خود مطرحشده است.(۶)
(۱) سورۀ بقره آیه273
(۲) تفسیر نور الثقلین، ج1، ص: 290
(۳) تفسیر نمونه، ج2، ص: 355
(۴) تفسیر نمونه
(۵)تفسیر مجمع البیان
(۶) تفسیر المیزان